Bạn đang tìm hiểu giá thể là gì? Bài viết này của Kiểng Lá VN sẽ cung cấp cho bạn tất tần tật thông tin về giá thể: định nghĩa, phân loại (hữu cơ, vô cơ, hỗn hợp), những lợi ích tuyệt vời khi trồng cây bằng giá thể, cách sử dụng giá thể đúng cách, và cả những lưu ý quan trọng.
Giá thể là gì?
Giá thể là môi trường cung cấp giá đỡ, dinh dưỡng, nước và không khí cho cây trồng, thay thế hoặc bổ sung cho đất tự nhiên. Nó có thể là hỗn hợp của nhiều vật liệu khác nhau.
Nói một cách đời thường hơn, bạn có thể hình dung giá thể giống như “ngôi nhà” của rễ cây vậy. Thay vì sống trong đất tự nhiên, rễ cây sẽ “an cư” trong giá thể. “Ngôi nhà” này có thể được xây từ xơ dừa, trấu hun, đá perlite, hoặc bất cứ vật liệu nào có khả năng cung cấp đủ những thứ mà rễ cây cần để “sinh hoạt” và phát triển.
Các loại giá thể
Có hai nhóm giá thể chính: giá thể hữu cơ (có nguồn gốc từ sinh vật) và giá thể vô cơ (có nguồn gốc từ khoáng vật). Ngoài ra, còn có giá thể hỗn hợp, kết hợp cả hai loại trên.
Việc phân loại này không chỉ là lý thuyết suông đâu nhé. Nó thực sự quan trọng để bạn chọn được loại giá thể phù hợp nhất cho cây trồng của mình. Mỗi loại giá thể lại có những “tính cách” riêng, ưu điểm và nhược điểm riêng.
Giá thể hữu cơ
Giá thể hữu cơ là những loại giá thể có nguồn gốc từ các vật liệu tự nhiên, có thể phân hủy được. Chúng thường có ưu điểm là giữ ẩm tốt, cung cấp một số dinh dưỡng cho cây, và thân thiện với môi trường.
Một “ngôi sao” trong nhóm này chính là xơ dừa. Xơ dừa (hay còn gọi là mụn dừa) được làm từ vỏ của quả dừa, đã qua xử lý. Nó có khả năng giữ nước tuyệt vời, lại thoáng khí, rất được ưa chuộng để trồng rau mầm, ươm cây, và trồng lan.
Trấu hun (hay còn gọi là than trấu) cũng là một lựa chọn phổ biến. Trấu hun được tạo ra bằng cách đốt vỏ trấu trong điều kiện yếm khí. Nó giúp giá thể tơi xốp, thoát nước tốt, và còn cung cấp một ít kali cho cây.
Nếu bạn cần một loại giá thể giữ ẩm “siêu đẳng”, than bùn (peat moss) là một ứng cử viên sáng giá. Than bùn hình thành từ sự phân hủy không hoàn toàn của thực vật trong điều kiện yếm khí ở các vùng đầm lầy. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc khai thác than bùn có thể gây tác động tiêu cực đến môi trường, nên hãy cân nhắc khi sử dụng nhé.
Vỏ thông cũng là một loại giá thể hữu cơ được nhiều người chơi lan yêu thích. Vỏ thông có độ bền cao, tạo độ thoáng cho giá thể, giúp rễ lan không bị úng.
Ngoài ra, còn có một số loại giá thể hữu cơ khác như phân trùn quế (một loại phân bón hữu cơ tuyệt vời), rêu (giữ ẩm cực tốt), vỏ cây, gỗ mục…
Giá thể vô cơ
Giá thể vô cơ là những loại giá thể có nguồn gốc từ các khoáng vật, không bị phân hủy. Chúng thường có ưu điểm là thoát nước tốt, bền, và không chứa mầm bệnh.
Perlite (đá trân châu) là một loại đá núi lửa được xử lý ở nhiệt độ cao, tạo thành những hạt xốp, nhẹ. Perlite thường được trộn với các loại giá thể khác để tăng khả năng thoát nước và thoáng khí. Nó “thần thánh” đến mức gần như không thể thiếu trong các công thức trộn giá thể cho sen đá, xương rồng.
Vermiculite cũng có cấu tạo xốp, nhẹ tương tự như perlite, nhưng khả năng giữ nước lại tốt hơn. Vì vậy, vermiculite thường được dùng để ươm hạt, giâm cành, hoặc trộn vào giá thể cho các loại cây cần độ ẩm cao hơn.
Đá bọt (pumice) là một loại đá núi lửa khác, cũng có khả năng thoát nước tốt, nhưng bền hơn perlite. Đá bọt thường được dùng làm giá thể cho sen đá, xương rồng, hoặc các loại cây cần giá thể có độ ổn định cao.
Sỏi, đá thường được dùng để lót dưới đáy chậu, giúp thoát nước tốt và tạo độ ổn định cho các chậu cây lớn.
Đất nung (hay hạt đất sét nung – expanded clay pellets) là những viên đất sét được nung ở nhiệt độ cao, tạo thành những viên đất có cấu trúc rỗng. Đất nung thường được dùng trong trồng thủy canh, bán thủy canh, hoặc trộn vào giá thể để tăng độ thoáng khí.
Giá thể hỗn hợp
Giá thể hỗn hợp là sự kết hợp ưu điểm của cả giá thể hữu cơ và vô cơ, thường được sử dụng và cho kết quả rất tốt. Giá thể hỗn hợp là kết quả của việc trộn các loại giá thể hữu cơ và vô cơ lại với nhau để tạo ra một môi trường trồng tối ưu cho cây. Ví dụ, một công thức giá thể phổ biến cho sen đá là: xơ dừa + perlite + đá bọt + trấu hun + phân trùn quế.
Việc trộn giá thể cũng giống như việc bạn “nấu ăn” cho cây vậy. Không có một công thức nào là hoàn hảo cho tất cả các loại cây. Bạn cần điều chỉnh tỷ lệ các thành phần tùy thuộc vào nhu cầu của từng loại cây, điều kiện trồng, và kinh nghiệm của bản thân.
Dùng giá thể trồng cây có lợi ích gì?
Sử dụng giá thể mang lại nhiều lợi ích vượt trội so với việc trồng cây trực tiếp trong đất, bao gồm kiểm soát tốt hơn về dinh dưỡng, độ ẩm, độ thoáng khí và phòng ngừa sâu bệnh.
Nói nôm na, việc dùng giá thể giống như bạn cho cây “ở riêng” trong một môi trường được thiết kế riêng, thay vì “chen chúc” trong đất vườn với đủ thứ hên xui. Điều này đặc biệt quan trọng với những người trồng cây trong nhà, trên ban công, sân thượng, hoặc những ai muốn trồng các loại cây “khó tính” như sen đá, xương rồng, lan…
Kiểm soát môi trường tối ưu
Thay vì phải “vật lộn” với đất vườn có thể quá chua, quá mặn, quá chặt, hoặc nghèo dinh dưỡng, với giá thể, bạn có thể chủ động tạo ra một môi trường lý tưởng cho cây. Bạn muốn giá thể thoát nước tốt? Trộn thêm perlite, đá bọt. Bạn muốn giá thể giữ ẩm tốt? Thêm xơ dừa, than bùn.
Cung cấp dinh dưỡng theo nhu cầu
Một số loại giá thể đã có sẵn dinh dưỡng (như phân trùn quế, phân hữu cơ), hoặc bạn có thể dễ dàng bổ sung dinh dưỡng bằng cách pha phân bón vào nước tưới. Việc này giúp bạn kiểm soát chính xác lượng dinh dưỡng mà cây nhận được, tránh tình trạng bón thừa hay thiếu phân.
Giữ ẩm và thoát nước cân bằng
Đây là một trong những lợi ích quan trọng nhất của giá thể. Một giá thể tốt sẽ vừa giữ được độ ẩm cần thiết cho cây, vừa thoát nước tốt để tránh úng rễ. Hãy tưởng tượng, nếu bạn trồng cây trong một chậu đất sét nén chặt, nước sẽ rất khó thoát, rễ cây sẽ bị “ngộp thở” và thối rữa. Ngược lại, nếu giá thể quá khô, cây sẽ nhanh chóng bị héo.
Thoáng khí cho rễ phát triển
Rễ cây cũng cần “thở” như chúng ta vậy. Giá thể tốt sẽ có độ tơi xốp, tạo ra những khoảng trống để không khí lưu thông, giúp rễ cây hô hấp và phát triển khỏe mạnh.
Phòng ngừa sâu bệnh hiệu quả
Nhiều loại giá thể, đặc biệt là giá thể vô cơ, đã được xử lý để loại bỏ mầm bệnh. Hoặc bạn có thể tự xử lý giá thể tại nhà bằng cách phơi nắng, hấp, hoặc sử dụng các chế phẩm sinh học. Việc này giúp giảm thiểu nguy cơ cây bị nhiễm bệnh từ đất.
Dễ dàng thay thế và di chuyển
So với việc trồng cây trong đất, việc trồng cây trong giá thể giúp bạn dễ dàng thay chậu, thay giá thể, hoặc di chuyển cây đến vị trí khác mà không làm tổn thương bộ rễ.
Tăng tính thẩm mỹ
Với nhiều loại giá thể có màu sắc, hình dạng đa dạng như perlite trắng, đá bọt nâu, sỏi nhiều màu…, bạn có thể tạo ra những chậu cây, khu vườn đẹp mắt, độc đáo. Với các loại giá thể có màu sắc khác nhau, bạn có thể trang trí thêm cho cây trồng của bạn
Thân thiện với môi trường (một số loại)
Một số loại giá thể hữu cơ như xơ dừa, trấu hun, vỏ thông… là sản phẩm tận dụng từ nông nghiệp, giúp giảm thiểu rác thải và bảo vệ môi trường.
Cách sử dụng giá thể đúng cách, hiệu quả
Để sử dụng giá thể hiệu quả, hãy chọn loại giá thể phù hợp với cây trồng, chuẩn bị giá thể cẩn thận, trồng cây đúng kỹ thuật, và chăm sóc cây sau khi trồng.
Việc dùng giá thể cũng giống như việc bạn xây nhà cho cây vậy. Bạn cần chọn vật liệu phù hợp, xây móng chắc chắn, và chăm sóc ngôi nhà đó thường xuyên. Nếu làm tốt, cây sẽ có một “mái ấm” lý tưởng để phát triển.
Chọn giá thể phù hợp
Đây là bước quan trọng nhất. Không có một loại giá thể nào là “vạn năng” cho tất cả các loại cây. Mỗi loại cây có những yêu cầu riêng về độ ẩm, độ thoáng khí, độ pH, và dinh dưỡng.
Ví dụ:
- Sen đá, xương rồng cần giá thể thoát nước cực tốt, nên hỗn hợp perlite, đá bọt, xơ dừa, và trấu hun sẽ là lựa chọn phù hợp.
- Hoa lan lại thích giá thể thoáng khí, nên vỏ thông, dớn, than củi sẽ là lựa chọn tốt hơn.
- Rau mầm cần giá thể giữ ẩm tốt, nên xơ dừa, trấu hun, hoặc mùn cưa là những gợi ý đáng cân nhắc.
Chuẩn bị giá thể
Một số loại giá thể có thể sử dụng ngay, nhưng một số khác cần được xử lý trước khi trồng để loại bỏ mầm bệnh, nấm mốc, hoặc các chất có hại.
Ví dụ:
- Xơ dừa thường cần được xả chát (ngâm nước nhiều lần để loại bỏ tanin).
- Trấu hun cần được ủ với chế phẩm sinh học (như Trichoderma) để tăng cường vi sinh vật có lợi.
- Vỏ thông cần được ngâm nước vôi để diệt khuẩn và nấm.
Nếu bạn mua giá thể đã qua xử lý, hãy đọc kỹ hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất.
Trồng cây đúng kỹ thuật
Khi trồng cây vào giá thể, hãy đảm bảo:
- Chọn chậu phù hợp: Chậu cần có lỗ thoát nước để tránh úng. Kích thước chậu cũng cần phù hợp với kích thước của cây.
- Lót đáy chậu (nếu cần): Một lớp sỏi, đá, hoặc than củi ở đáy chậu sẽ giúp thoát nước tốt hơn.
- Đặt cây vào chậu: Đặt cây vào giữa chậu, sao cho cổ rễ (phần tiếp giáp giữa thân và rễ) không bị vùi quá sâu hoặc quá nông.
- Thêm giá thể: Thêm giá thể vào xung quanh rễ cây, nhẹ nhàng nén chặt để cây đứng vững.
- Tưới nước: Tưới nước đẫm sau khi trồng để giá thể và rễ cây tiếp xúc tốt với nhau.
Chăm sóc cây sau khi trồng
- Tưới nước: Tùy thuộc vào loại giá thể và loại cây, bạn cần tưới nước với tần suất và lượng nước phù hợp. Kiểm tra độ ẩm của giá thể thường xuyên để tránh tưới quá nhiều hoặc quá ít. Mẹo nhỏ là dùng ngón tay ấn nhẹ vào giá thể, nếu thấy khô thì tưới, nếu vẫn còn ẩm thì chưa cần tưới.
- Bón phân: Một số giá thể có sẵn dinh dưỡng, nhưng thường không đủ cho cây phát triển lâu dài. Bạn cần bổ sung phân bón định kỳ, có thể là phân hữu cơ (phân trùn quế, phân bò, phân gà…) hoặc phân hóa học (NPK, phân vi lượng…).
- Thay giá thể: Tùy thuộc vào loại cây và tốc độ phát triển, bạn cần thay giá thể định kỳ (thường là 1-2 năm/lần) để đảm bảo cây có môi trường phát triển tốt nhất.
- Kiểm tra sâu bệnh: Thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện sớm các dấu hiệu của sâu bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời.
Những lưu ý khi sử dụng giá thể
Khi sử dụng giá thể, cần lưu ý xử lý giá thể trước khi dùng, kiểm tra độ pH, không tái sử dụng giá thể cũ tùy tiện, và theo dõi tình trạng cây thường xuyên.
Nghe thì có vẻ nhiều việc, nhưng thực ra những lưu ý này đều rất đơn giản và dễ thực hiện. Chỉ cần bạn để tâm một chút, cây trồng của bạn sẽ “biết ơn” bạn lắm đấy!
Xử lý giá thể trước khi dùng
Không phải loại giá thể nào mua về cũng có thể dùng ngay được. Một số loại giá thể, đặc biệt là giá thể hữu cơ, có thể chứa mầm bệnh, nấm mốc, hoặc các chất gây hại cho cây.
Ví dụ:
- Xơ dừa: Thường chứa tanin (chất chát), cần phải xả chát bằng cách ngâm nước nhiều lần, thay nước liên tục cho đến khi nước trong.
- Trấu hun: Nên ủ với chế phẩm sinh học Trichoderma để tăng cường vi sinh vật có lợi và phân hủy các chất hữu cơ còn sót lại.
- Vỏ thông: Nên ngâm nước vôi trong để diệt khuẩn và nấm.
Việc xử lý giá thể trước khi dùng sẽ giúp tạo ra một môi trường trồng sạch, an toàn cho cây.
Kiểm tra độ pH của giá thể
Độ pH của giá thể ảnh hưởng rất lớn đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng của cây. Mỗi loại cây trồng có một khoảng pH thích hợp riêng. Nếu độ pH quá cao hoặc quá thấp, cây sẽ không thể hấp thụ được một số chất dinh dưỡng cần thiết, dù bạn có bón phân đầy đủ.
Ví dụ:
- Cây ưa axit (như đỗ quyên, trà mi) thích hợp với giá thể có pH từ 4.5-5.5.
- Cây ưa trung tính (như hầu hết các loại rau) thích hợp với giá thể có pH từ 6.0-7.0.
- Cây ưa kiềm (như oải hương, cẩm chướng) thích hợp với giá thể có pH từ 7.0-8.0.
Bạn có thể kiểm tra độ pH của giá thể bằng các dụng cụ đo pH đất (có bán ở các cửa hàng vật tư nông nghiệp).
Không tái sử dụng giá thể cũ tùy tiện
Giá thể cũ có thể chứa mầm bệnh, nấm mốc, hoặc đã cạn kiệt dinh dưỡng. Việc tái sử dụng giá thể cũ mà không xử lý kỹ có thể khiến cây trồng bị bệnh, chậm phát triển.
Tuy nhiên, bạn vẫn có thể tái sử dụng giá thể cũ nếu:
- Giá thể đó không bị nhiễm bệnh.
- Bạn đã xử lý giá thể bằng cách phơi nắng, hấp, hoặc sử dụng các chế phẩm sinh học.
- Bạn trộn thêm giá thể mới và bổ sung dinh dưỡng.
Tốt nhất, nếu không chắc chắn, bạn nên sử dụng giá thể mới để đảm bảo an toàn cho cây.
Theo dõi tình trạng cây thường xuyên
Quan sát là kỹ năng quan trọng của người trồng cây. Việc theo dõi tình trạng của cây thường xuyên là rất quan trọng, dù bạn trồng cây trong đất hay giá thể. Hãy chú ý đến các dấu hiệu như:
- Lá vàng, rụng lá.
- Cây héo rũ, dù đã tưới đủ nước.
- Cây chậm phát triển, còi cọc.
- Xuất hiện nấm mốc, côn trùng trên giá thể hoặc trên cây.
Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy tìm hiểu nguyên nhân và có biện pháp xử lý kịp thời. Có thể là do giá thể có vấn đề (thoát nước kém, thiếu dinh dưỡng, nhiễm nấm…), hoặc do các yếu tố khác như sâu bệnh, ánh sáng, nhiệt độ…
Hy vọng bài viết này của Kiểng Lá VN đã giúp bạn hiểu rõ giá thể là gì, cũng như nắm được các loại giá thể phổ biến, lợi ích và cách sử dụng chúng hiệu quả. Việc lựa chọn và sử dụng giá thể đúng cách là yếu tố quan trọng để cây trồng phát triển khỏe mạnh. Đừng quên những lưu ý mà chúng tôi đã chia sẻ để tránh những sai lầm không đáng có nhé.