Bạn đang tìm hiểu về phân bón hữu cơ? Bài viết này của Kiểng Lá VN sẽ cung cấp cho bạn tất cả thông tin cần thiết: phân bón hữu cơ là gì, có những loại nào, tác dụng vượt trội ra sao và cách sử dụng hiệu quả cho từng loại cây trồng. Từ rau màu, cây ăn quả, cây lúa đến cây cảnh, kiểng lá, chúng tôi đều có hướng dẫn chi tiết.
Phân bón hữu cơ là gì?
Phân bón hữu cơ là loại phân bón có nguồn gốc từ các chất hữu cơ tự nhiên như phân động vật, lá cây, tàn dư thực vật, hoặc các chất thải hữu cơ đã qua xử lý. Chúng cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng một cách bền vững.
Có các loại phân bón hữu cơ nào?
Có rất nhiều loại phân bón hữu cơ, mỗi loại có nguồn gốc, đặc điểm và công dụng riêng. Tuy nhiên, chúng ta có thể chia thành một số nhóm chính sau đây.
Phân chuồng
Phân chuồng là loại phân bón truyền thống, quen thuộc nhất với bà con nông dân. Nguồn gốc của nó là từ chất thải của gia súc, gia cầm như trâu, bò, lợn, gà, vịt… Phân chuồng cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng đa lượng (đạm, lân, kali) và vi lượng cho cây trồng.
Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tốt nhất, phân chuồng cần được ủ hoai mục trước khi sử dụng. Quá trình ủ giúp tiêu diệt mầm bệnh, giảm mùi hôi, và chuyển hóa các chất dinh dưỡng thành dạng dễ hấp thu cho cây.
Phân xanh
Phân xanh là một lựa chọn tuyệt vời để cải tạo đất. Thay vì lấy từ chất thải động vật, phân xanh được tạo ra từ các loại cây tươi, đặc biệt là cây họ đậu (đậu tương, lạc, điền thanh…).
Các loại cây này có khả năng cố định đạm từ không khí nhờ vi khuẩn cộng sinh trong nốt sần ở rễ. Khi được vùi vào đất, chúng cung cấp một lượng lớn chất hữu cơ, giúp đất tơi xốp, giữ ẩm tốt hơn. Bạn có thể coi đây là một cách “bón phân” bằng chính cây trồng!
Phân trùn quế (Phân giun đất)
Phân trùn quế là sản phẩm của quá trình tiêu hóa thức ăn của trùn quế (giun đất). Loại phân này chứa nhiều vi sinh vật có lợi và các chất dinh dưỡng dễ hấp thu. Nó không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng kháng bệnh cho cây trồng. Phân trùn quế đặc biệt thích hợp cho các loại rau ăn lá và cây cảnh.
Phân hữu cơ vi sinh
Phân hữu cơ vi sinh là loại phân bón được sản xuất bằng cách bổ sung các chủng vi sinh vật có lợi vào chất hữu cơ. Các vi sinh vật này có nhiều vai trò quan trọng: phân giải chất hữu cơ, cố định đạm, phân giải lân khó tan, kích thích sinh trưởng cây trồng…
Phân vi sinh không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn giúp tăng cường hệ vi sinh vật đất, tạo ra một môi trường đất khỏe mạnh. Bạn có thể đọc thêm bài viết trước về phân bón hữu cơ là gì? Để hiểu hơn về vai trò các loại phân bón nhé.
Phân hữu cơ khoáng
Phân hữu cơ khoáng là sự kết hợp giữa chất hữu cơ và các nguyên tố khoáng (N, P, K). Loại phân này vừa cung cấp dinh dưỡng nhanh chóng từ các nguyên tố khoáng, vừa duy trì độ phì nhiêu của đất nhờ chất hữu cơ. Nó khắc phục được nhược điểm tác dụng chậm của phân hữu cơ truyền thống.
>> Xem thêm: Phân Bón NPK Là Gì? Vai Trò, Cách Sử Dụng Phân NPK Hiệu Quả
Các loại phân hữu cơ khác
Ngoài các loại trên, còn có nhiều loại phân hữu cơ khác như:
- Phân rác: Từ rác thải hữu cơ đô thị, nhà bếp sau khi được xử lý.
- Phân than bùn: Khai thác từ các mỏ than bùn.
- Phân cá: Chế biến từ phụ phẩm của ngành chế biến cá.
- Phân bánh dầu: Phụ phẩm của ngành ép dầu thực vật.
Bón phân hữu có tác dụng gì?
Bón phân hữu cơ mang lại nhiều lợi ích cho cây trồng, đất đai và môi trường, bao gồm: cung cấp dinh dưỡng, cải tạo đất, tăng sức đề kháng cho cây và bảo vệ môi trường.
Cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng
Phân hữu cơ chứa đầy đủ các chất dinh dưỡng đa lượng (đạm, lân, kali), trung lượng (canxi, magie, lưu huỳnh) và vi lượng (sắt, kẽm, đồng…) cần thiết cho cây trồng. Khác với phân bón hóa học thường chỉ tập trung vào một vài nguyên tố, phân hữu cơ cung cấp dinh dưỡng một cách cân đối và từ từ.
Điều này giúp cây trồng phát triển khỏe mạnh, ổn định, và cho năng suất cao. Ví dụ, phân chuồng cung cấp nhiều đạm, tốt cho giai đoạn cây sinh trưởng mạnh; phân trùn quế giàu vi lượng, giúp tăng chất lượng nông sản.
Cải tạo đất và tăng độ phì nhiêu
Đây có lẽ là tác dụng quan trọng nhất của phân hữu cơ. Chất hữu cơ trong phân bón giúp cải thiện cấu trúc đất, làm cho đất tơi xốp hơn, tăng khả năng giữ nước và thoát nước. Nó cũng tạo điều kiện cho hệ vi sinh vật có lợi phát triển, giúp phân giải các chất hữu cơ, giải phóng dinh dưỡng cho cây.
Đất được bón phân hữu cơ thường có độ phì nhiêu cao hơn, màu mỡ hơn. Bạn cứ hình dung, đất cũng giống như cơ thể chúng ta, cần được “ăn” những thức ăn tự nhiên, lành mạnh để khỏe mạnh vậy!
Tăng sức đề kháng cho cây
Phân hữu cơ không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn giúp cây trồng tăng cường sức đề kháng với sâu bệnh và các điều kiện bất lợi của môi trường. Các vi sinh vật có lợi trong phân hữu cơ cạnh tranh, ức chế các vi sinh vật gây hại, giúp cây giảm nguy cơ mắc bệnh.
Ngoài ra, phân hữu cơ còn giúp cây phát triển bộ rễ khỏe mạnh, tăng khả năng chống chịu hạn, úng.
Bảo vệ môi trường
Sử dụng phân hữu cơ là một giải pháp canh tác bền vững, thân thiện với môi trường. Nó giúp giảm thiểu việc sử dụng phân bón hóa học, hạn chế ô nhiễm đất, nước và không khí.
Phân hữu cơ cũng góp phần giảm phát thải khí nhà kính, chống biến đổi khí hậu. Theo một nghiên cứu của FAO (Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc), nông nghiệp hữu cơ có thể giảm lượng phát thải khí nhà kính tới 64% so với nông nghiệp truyền thống.
Nâng cao chất lượng nông sản
Nông sản được bón bằng phân hữu cơ sẽ cho ra những sản phẩm chất lượng hơn, hàm lượng dinh dưỡng cao, hương vị đậm đà, thơm ngon hơn, đặc biệt là rất an toàn cho người sử dụng.
Phân biệt phân bón hữu cơ và phân bón vô cơ
Phân bón hữu cơ và phân bón vô cơ (còn gọi là phân hóa học) khác nhau về nguồn gốc, thành phần, cách tác động đến cây trồng và đất, cũng như ảnh hưởng đến môi trường. Dưới đây là bảng so sánh chi tiết:
| Tiêu chí | Phân bón hữu cơ | Phân bón vô cơ (phân hóa học) |
|---|---|---|
| Nguồn gốc | Từ các chất hữu cơ tự nhiên: phân động vật (phân chuồng, phân trùn quế…), thực vật (phân xanh, phụ phẩm nông nghiệp…), vi sinh vật (phân hữu cơ vi sinh…), than bùn, rác thải hữu cơ đã qua xử lý. | Từ các chất vô cơ (khoáng chất) được tổng hợp bằng các quá trình công nghiệp, ví dụ: đạm urê, super lân, kali clorua… |
| Thành phần | Chứa đa dạng các chất dinh dưỡng: đa lượng (N, P, K), trung lượng (Ca, Mg, S), vi lượng (Fe, Zn, Cu, Mn, B, Mo…), các axit amin, vitamin, enzyme… và đặc biệt là chất hữu cơ (mùn). | Thường chỉ tập trung vào một hoặc một vài chất dinh dưỡng đa lượng (N, P, K) với hàm lượng cao. Một số loại có thể bổ sung thêm trung, vi lượng. |
| Tác động | Tác động chậm, từ từ, bền vững. Cung cấp dinh dưỡng dần dần, không gây sốc cho cây. Cải tạo đất, tăng độ phì nhiêu, tơi xốp, khả năng giữ nước, giữ ẩm. Kích thích hệ vi sinh vật đất phát triển. | Tác động nhanh, mạnh. Cung cấp dinh dưỡng ngay lập tức cho cây, giúp cây phát triển nhanh chóng. Không có tác dụng cải tạo đất, sử dụng lâu dài có thể làm đất bị chai cứng, thoái hóa. |
| Hiệu quả | Hiệu quả lâu dài. Không chỉ cung cấp dinh dưỡng cho một vụ mà còn cải thiện chất lượng đất cho các vụ sau. Giúp cây trồng phát triển cân đối, khỏe mạnh, tăng sức đề kháng. Chất lượng nông sản thường tốt hơn (hương vị, hàm lượng dinh dưỡng). | Hiệu quả tức thì, giúp cây trồng phát triển nhanh trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, hiệu quả không kéo dài, cần bón thường xuyên. Dễ gây mất cân đối dinh dưỡng, làm cây yếu, dễ bị sâu bệnh. Chất lượng nông sản có thể không cao bằng phân hữu cơ. |
| Ảnh hưởng môi trường | Thân thiện với môi trường, giảm thiểu ô nhiễm đất, nước, không khí. Góp phần vào nông nghiệp bền vững, giảm phát thải khí nhà kính. An toàn cho sức khỏe con người và vật nuôi. | Có thể gây ô nhiễm môi trường nếu sử dụng không đúng cách (bón quá liều, bón không đúng thời điểm…). Góp phần làm tăng phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất. Có thể gây tồn dư hóa chất trong nông sản, ảnh hưởng đến sức khỏe. |
| Ví dụ | Phân chuồng ủ hoai, phân xanh, phân trùn quế, phân hữu cơ vi sinh, phân rác, phân cá, phân bánh dầu… | Đạm urê, DAP, NPK, super lân, kali clorua, SA… |
| Giá thành | Giá thành có thể cao hơn, nhưng xét về mặt hiệu quả lâu dài và các giá trị về môi trường, sức khoẻ thì tính ra chi phí lại thấp hơn. | Giá thành có thể thấp hơn trong 1 vụ, nhưng xét về mặt hiệu quả lâu dài và các yếu tố tiêu cực gây ra thì tính ra chi phí lại cao hơn. |
Giải thích thêm:
- Chất hữu cơ (mùn): Là thành phần quan trọng của đất, có nguồn gốc từ xác sinh vật (động, thực vật, vi sinh vật) đã bị phân hủy. Mùn giúp cải thiện cấu trúc đất, giữ nước, giữ chất dinh dưỡng, và là nguồn thức ăn cho vi sinh vật đất.
- Đa lượng, trung lượng, vi lượng: Là các nguyên tố dinh dưỡng cần thiết cho cây trồng, được phân loại dựa trên hàm lượng mà cây cần.
- Ủ hoai mục: Là quá trình phân hủy các chất hữu cơ nhờ vi sinh vật, tạo ra sản phẩm ổn định, giàu dinh dưỡng, và không còn chứa mầm bệnh.
Cách sử dụng phân bón hữu cơ cho cây trồng hiệu quả
Sử dụng phân bón hữu cơ hiệu quả cần đúng loại, đúng liều lượng, đúng thời điểm và đúng cách, tùy thuộc vào loại cây trồng và giai đoạn sinh trưởng. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể:
Nguyên tắc chung khi sử dụng phân bón hữu cơ
Trước khi đi vào hướng dẫn cho từng loại cây, hãy ghi nhớ những nguyên tắc quan trọng sau để đảm bảo hiệu quả tối đa:
Ưu tiên phân hữu cơ đã qua xử lý: Phân chuồng cần được ủ hoai mục kỹ càng, phân hữu cơ vi sinh phải đảm bảo chất lượng từ các nguồn cung cấp uy tín. Việc này giúp loại bỏ mầm bệnh, hạt cỏ dại, và đảm bảo an toàn tuyệt đối cho cây trồng.
Bón lót và bón thúc là hai giai đoạn quan trọng: Bón lót được thực hiện trước khi trồng, bằng cách trộn đều phân với đất. Điều này cung cấp dinh dưỡng ban đầu và đồng thời cải tạo cấu trúc đất. Bón thúc được tiến hành trong quá trình cây sinh trưởng, chia nhỏ thành nhiều đợt để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng thay đổi của cây theo từng giai đoạn phát triển.
Không bón quá liều lượng khuyến cáo: Dù phân bón hữu cơ an toàn hơn, việc bón quá nhiều vẫn có thể gây hại cho cây, như cháy rễ hoặc ngộ độc dinh dưỡng. Luôn tuân thủ hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất hoặc khuyến cáo từ các chuyên gia, cán bộ kỹ thuật.
Tưới nước đủ ẩm sau khi bón: Nước giúp phân bón hòa tan và thẩm thấu vào đất, tạo điều kiện cho cây trồng hấp thu dinh dưỡng một cách hiệu quả nhất.
Quan sát cây trồng thường xuyên: Việc theo dõi sự phát triển của cây giúp bạn điều chỉnh liều lượng và thời điểm bón phân một cách linh hoạt, phù hợp với nhu cầu thực tế của cây.
Hướng dẫn sử dụng phân bón hữu cơ
Cây rau màu (Rau ăn lá, củ, quả)
Bón lót: Trước khi gieo trồng, hãy trộn đều phân chuồng ủ hoai mục (khoảng 1-2 kg/m2) hoặc phân hữu cơ vi sinh (theo hướng dẫn cụ thể trên bao bì) với đất.
Bón thúc:
- Đối với rau ăn lá: Bón thúc 1-2 lần. Lần đầu tiên khi cây có 3-4 lá thật, và lần thứ hai trước khi thu hoạch khoảng 1-2 tuần. Bạn có thể sử dụng phân trùn quế, phân hữu cơ dạng lỏng, hoặc phân chuồng ngâm pha loãng để tưới.
- Đối với rau ăn củ và rau ăn quả: Bón thúc 2-3 lần. Lần đầu khi cây còn nhỏ, lần hai trước khi cây ra hoa, và lần ba trong giai đoạn cây nuôi quả. Phân hữu cơ có hàm lượng kali cao như phân gà ủ hoai hoặc phân dơi sẽ là lựa chọn tốt.
Lưu ý quan trọng: Tránh bón phân sát gốc cây. Nên bón cách gốc khoảng 5-10 cm để tránh gây tổn thương rễ.
Cây ăn quả
Bón lót (trước khi trồng): Đào hố trồng có kích thước rộng và sâu, trộn phân chuồng ủ hoai mục (khoảng 10-20 kg/hố) hoặc phân hữu cơ vi sinh (theo hướng dẫn) với đất trong hố.
Bón thúc (thực hiện hàng năm):
- Giai đoạn cây con: Bón 2-3 lần mỗi năm, thường vào đầu mùa mưa, giữa mùa mưa và cuối mùa mưa. Phân hữu cơ giàu đạm như phân chuồng hoặc phân xanh sẽ thích hợp cho giai đoạn này.
- Giai đoạn cây cho quả (kinh doanh): Bón 3-4 lần mỗi năm. Các thời điểm quan trọng là trước khi cây ra hoa, sau khi đậu quả, trong giai đoạn nuôi quả, và sau khi thu hoạch. Phân hữu cơ giàu kali như phân gà, phân dơi, hoặc tro bếp sẽ giúp tăng chất lượng quả.
Cách bón: Có thể đào rãnh xung quanh tán cây, bón phân rồi lấp đất lại, hoặc hòa phân vào nước để tưới gốc.
Liều lượng: Liều lượng phân bón cụ thể sẽ thay đổi tùy theo tuổi cây, giống cây và loại phân sử dụng. Tốt nhất, bạn nên tham khảo ý kiến của cán bộ kỹ thuật nông nghiệp hoặc hướng dẫn chi tiết từ nhà sản xuất phân bón.
Cây lúa
- Bón lót: Sử dụng phân hữu cơ vi sinh, phân chuồng ủ hoai mục bón lót trước khi gieo sạ.
- Bón thúc: Chia làm nhiều lần bón, bón thúc đẻ nhánh, bón thúc đón đòng.
Cây cảnh, kiểng lá
Chọn loại phân phù hợp:
- Đối với cây cảnh và cây hoa: Ưu tiên các loại phân hữu cơ có hàm lượng dinh dưỡng cân đối và giàu vi lượng. Phân trùn quế, phân hữu cơ vi sinh, hoặc phân dơi là những gợi ý tốt.
- Đối với kiểng lá: Nên chọn phân hữu cơ có hàm lượng đạm cao hơn để giúp lá cây xanh tốt. Phân trùn quế, phân bánh dầu, hoặc phân cá là những lựa chọn phù hợp.
Cách bón:
- Bón lót: Khi thay chậu hoặc trồng mới, trộn phân hữu cơ với giá thể trồng.
- Bón thúc: Thực hiện định kỳ khoảng 1-2 tháng một lần. Bạn có thể rải đều phân trên mặt chậu, sau đó xới nhẹ đất và tưới nước, hoặc hòa phân vào nước để tưới trực tiếp.
- Phân bón lá: Đối với một số loại cây, bạn có thể pha loãng phân hữu cơ dạng lỏng (như phân trùn quế hoặc dịch chiết rong biển) để phun lên lá, giúp cây hấp thu dinh dưỡng nhanh hơn.
Liều lượng: Luôn tuân thủ hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất. Lượng phân bón cho cây cảnh thường ít hơn so với cây trồng nông nghiệp.
Những lưu ý khi sử dụng phân bón hữu cơ
Sử dụng phân bón hữu cơ mang lại nhiều lợi ích, nhưng cần lưu ý về nguồn gốc, chất lượng, cách sử dụng, và bảo quản để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
Nguồn gốc và chất lượng
Nguồn gốc và chất lượng của phân bón hữu cơ là yếu tố quan trọng hàng đầu! Hãy chọn mua phân bón hữu cơ từ các nhà cung cấp uy tín, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, và có chứng nhận chất lượng (nếu có). Đối với phân chuồng tự ủ, phải đảm bảo phân đã được ủ hoai mục hoàn toàn. Phân chưa hoai mục có thể chứa mầm bệnh, hạt cỏ dại, và sinh ra nhiệt độ cao làm chết rễ cây.
Liều lượng và cách bón
“Quá liều” cũng có hại như “thiếu đói”! Không nên bón phân hữu cơ quá nhiều so với nhu cầu của cây. Việc này không chỉ gây lãng phí mà còn có thể gây ngộ độc cho cây, ô nhiễm môi trường. Hãy tuân thủ hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất hoặc khuyến cáo của cán bộ kỹ thuật.
Cách bón cũng rất quan trọng:
- Không bón phân sát gốc cây: Nên bón cách gốc một khoảng thích hợp (thường là 5-10cm đối với cây rau, rộng hơn đối với cây ăn quả) để tránh làm tổn thương rễ.
- Bón phân khi đất ẩm: Tưới nước trước và sau khi bón để phân tan và ngấm vào đất.
- Tránh bón phân vào thời điểm nắng gắt: Nên bón vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát.
Thời điểm bón phân
Mỗi loại cây, mỗi giai đoạn sinh trưởng có nhu cầu dinh dưỡng khác nhau. Cần bón phân đúng thời điểm để cây hấp thu tốt nhất. Ví dụ:
- Cây rau: Bón lót trước khi trồng và bón thúc khi cây có 3-4 lá thật.
- Cây ăn quả: Bón lót trước khi trồng, bón thúc vào các giai đoạn quan trọng như trước khi ra hoa, sau khi đậu quả, và giai đoạn nuôi quả.
Kết hợp với các loại phân bón
Để tối ưu hiệu quả, bạn có thể kết hợp các loại phân bón hữu cơ khác nhau, ví dụ: phân chuồng + phân trùn quế + phân vi sinh. Tuy nhiên, cần tìm hiểu kỹ về đặc tính của từng loại phân để có sự kết hợp phù hợp.
Không nên trộn lẫn phân hữu cơ với phân hóa học một cách tùy tiện, trừ khi có hướng dẫn cụ thể. Việc này có thể làm giảm hiệu quả của cả hai loại phân, thậm chí gây hại cho cây.
Hiểu rõ đặc điểm sinh trưởng của cây
Để sử dụng phân bón hữu cơ một cách hiệu quả và tối ưu nhất, bạn nên tìm hiểu kỹ về đặc điểm sinh trưởng của từng loại cây trồng, nhu cầu dinh dưỡng cụ thể của chúng, cũng như đặc tính của từng loại phân bón hữu cơ.
Bảo quản phân bón
Phân hữu cơ cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Phân chuồng ủ hoai cần được che đậy để tránh mất dinh dưỡng và hạn chế mùi hôi. Phân hữu cơ vi sinh cần được bảo quản theo hướng dẫn của nhà sản xuất để đảm bảo chất lượng và hoạt lực của vi sinh vật.
An toàn lao động
Khi sử dụng phân bón hữu cơ, đặc biệt là phân chuồng, cần đeo găng tay, khẩu trang để đảm bảo vệ sinh và an toàn. Rửa tay sạch sẽ sau khi tiếp xúc với phân bón.
Như vậy, Kiểng Lá VN đã cùng bạn tìm hiểu chi tiết về phân bón hữu cơ: từ định nghĩa, phân loại, đến những tác dụng tuyệt vời cho cây trồng, đất đai và môi trường. Hy vọng những hướng dẫn về cách sử dụng và lưu ý trên sẽ giúp bạn áp dụng phân bón hữu cơ một cách hiệu quả nhất.