Cây Philodendron là một chi thực vật lớn và đa dạng thuộc họ Ráy (Araceae), bao gồm hàng trăm loài khác nhau. Chúng có nguồn gốc từ các khu rừng mưa nhiệt đới của châu Mỹ, trải dài từ Mexico đến tận Argentina. Với vẻ đẹp độc đáo của lá và khả năng thích nghi tốt, Philodendron đã trở thành lựa chọn cây cảnh trong nhà được yêu thích rộng rãi toàn cầu.
Việc thuộc họ Ráy (Araceae) cũng có nghĩa là Philodendron có họ hàng với nhiều loại cây quen thuộc khác như cây Trầu Bà (Pothos) hay cây Monstera. Nguồn gốc từ châu Mỹ nhiệt đới mang đến cho chúng đặc tính tự nhiên là ưa môi trường ẩm và thường phát triển dưới tán cây khác, cần ánh sáng gián tiếp. Điều này lý giải vì sao nhiều loài Philodendron lại phát triển tương đối tốt trong điều kiện trong nhà ở khắp nơi.
Sự đa dạng là một trong những điểm hấp dẫn nhất của chi Philodendron, với gần 500 loài đã được khoa học chính thức mô tả và rất nhiều loài khác vẫn đang được nghiên cứu. Sự phong phú này thể hiện qua vô số hình dáng lá (từ hình trái tim quen thuộc đến xẻ thùy sâu độc đáo), màu sắc đa dạng (xanh lục, vàng chanh, hồng, trắng…) và cả hai dạng sinh trưởng chính là dây leo và dạng bụi tự đứng.
Chính nhờ sự đa dạng về hình thái và khả năng thích nghi tương đối tốt với môi trường sống trong nhà, Philodendron dễ dàng chinh phục trái tim của nhiều người yêu cây. Từ những người mới bắt đầu tìm kiếm một loại cây không quá khó chăm sóc, đến những nhà sưu tầm đam mê vẻ đẹp độc lạ của các giống hiếm, Philodendron luôn có những lựa chọn phù hợp để mang thiên nhiên xanh mát vào không gian sống của bạn.
Đặc điểm hình thái của cây Philodendron
Đặc điểm hình thái của cây Philodendron vô cùng phong phú, đặc biệt là ở phần lá, thân và rễ, giúp chúng thích nghi với môi trường sống đa dạng. Cấu trúc hoa của chúng cũng mang nét đặc trưng của họ Ráy (Araceae). Mời bạn xem chi tiết các bộ phận chính trong bảng dưới đây để hiểu rõ hơn về vẻ đẹp cấu trúc của loài cây này:
| Bộ phận | Đặc điểm nổi bật & Ví dụ |
|---|---|
| Lá | Là bộ phận đa dạng nhất về hình thái, tạo nên sức hút chính. Lá có thể hình tim (P. hederaceum), xẻ thùy sâu (P. xanadu), hình mũi tên hoặc dài (P. melanochrysum), kích thước từ vài centimet đến hơn một mét. Màu sắc cũng cực kỳ phong phú từ xanh lục, vàng chanh (P. Moonlight) đến hồng, đỏ (P. Pink Princess) hay trắng (P. White Knight). Một số loài có bề mặt lá như nhung (P. micans, P. gloriosum) hoặc có hiện tượng lá loang màu (variegation) rất đẹp mắt. Đôi khi, bạn còn có thể thấy lá non và lá trưởng thành có hình dạng khác nhau (heterophylly) ở một số loài Philodendron. |
| Thân | Thân cây thể hiện hai dạng sinh trưởng chính rõ rệt. Dạng thân leo (vining) thường mảnh, cần giá đỡ (cọc rêu, giàn leo) để bám và vươn lên, như P. hederaceum hay P. melanochrysum. Ngược lại, dạng thân bụi (self-heading) mọc thẳng đứng hoặc tỏa ngang từ gốc, thân mập mạp hơn và không leo hoặc leo rất chậm, ví dụ điển hình là P. birkin hay P. xanadu. Ngoài ra, một số loài như P. gloriosum có thân bò lan trên mặt đất. |
| Rễ | Philodendron sở hữu hai loại rễ chính phục vụ các chức năng khác nhau. Rễ trong đất (terrestrial roots) là bộ phận chính hút nước và các chất dinh dưỡng thiết yếu để nuôi cây. Bên cạnh đó, các loài có thân leo còn phát triển thêm rễ khí (aerial roots) từ các mắt trên thân. Những rễ này giúp cây bám chắc vào giá đỡ hoặc thân cây chủ trong tự nhiên, đồng thời cũng góp phần hấp thụ thêm độ ẩm và một phần nhỏ dinh dưỡng từ không khí. |
| Hoa | Hoa Philodendron mang cấu trúc đặc trưng của các loài trong họ Ráy (Araceae), bao gồm một mo hoa (spathe) thường có màu sắc không quá sặc sỡ bao bọc lấy một bông mo (spadix) hình trụ chứa nhiều hoa nhỏ li ti. Tuy nhiên, việc Philodendron ra hoa khi được trồng trong điều kiện nhà ở thông thường là khá hiếm gặp. Hoa không phải là yếu tố trang trí chính và thường ít được chú ý so với vẻ đẹp của lá. |
Các loại cây Philodendron phổ biến
Thế giới Philodendron vô cùng rộng lớn với hàng trăm loài mang vẻ đẹp và hình thái riêng biệt. Thật khó để có thể kể hết tất cả trong một bài viết! Tuy nhiên, Kiểng Lá VN sẽ giới thiệu đến bạn một vài gương mặt tiêu biểu, những loại Philodendron phổ biến hoặc độc đáo, được cộng đồng yêu cây cảnh tại Việt Nam cũng như trên thế giới ưa chuộng. Mỗi loại đều có nét hấp dẫn riêng đang chờ bạn khám phá.
1. Philodendron bipinnatifidum (Hope Selloum / Trầu Bà Nam Mỹ Lá Xẻ)
Philodendron bipinnatifidum, thường được biết đến với tên Hope Selloum hay Trầu Bà Nam Mỹ lá xẻ, thực sự gây ấn tượng mạnh mẽ với những chiếc lá lớn, xẻ thùy sâu hình lông chim vô cùng độc đáo. Khác với nhiều loại Philodendron khác, đây là loại mọc thành bụi lớn, vững chãi và không leo trèo, do đó cần một không gian tương đối rộng để phát triển hết vẻ đẹp của mình. Gần đây, có đề xuất khoa học chuyển nó sang chi Thaumatophyllum, nhưng tên gọi Philodendron vẫn rất phổ biến.
2. Philodendron Birkin
Philodendron Birkin là một giống cây tương đối mới, được cho là kết quả của sự lai tạo hoặc đột biến tự nhiên. Cây nổi bật với dáng mọc thẳng đứng, gọn gàng và những chiếc lá màu xanh đậm sang trọng. Điểm nhấn đặc biệt là các đường sọc mảnh màu trắng kem hoặc vàng nhạt chạy dọc trên phiến lá, tạo nên sự tương phản đầy cuốn hút. Lá non có thể chưa hiện rõ sọc, chúng sẽ đậm nét hơn khi cây trưởng thành.
3. Philodendron Xanadu
Cũng sở hữu những chiếc lá xẻ thùy nhưng Philodendron Xanadu lại mang vẻ đẹp khác biệt so với Hope Selloum. Lá của Xanadu nhỏ gọn hơn, các thùy lá không xẻ sâu bằng, tạo thành một bụi cây tròn trịa, dày dặn và sum suê. Giống cây này cũng không leo, phát triển tương đối chậm và giữ được kích thước vừa phải, rất thích hợp để trang trí bàn làm việc, kệ sách hay những nơi có không gian hạn chế, mang đến cảm giác nhiệt đới.
4. Pink Princess Philodendron (Công Chúa Hồng)
Pink Princess Philodendron (thường gọi là PPP hay Philodendron Công Chúa Hồng) đích thực là một “ngôi sao” được giới sưu tầm cây cảnh săn đón. Đây là giống cây dạng leo với nền lá màu xanh đậm ấn tượng, đôi khi gần như đen, làm nổi bật lên những mảng đốm màu hồng (variegation) rực rỡ và ngẫu nhiên. Mức độ và vị trí của màu hồng rất đa dạng, không cây nào giống cây nào, tạo nên giá trị độc bản cho mỗi cá thể.
5. Philodendron hederaceum (Heartleaf Philodendron / Trầu Bà Tim)
Philodendron hederaceum, hay còn gọi thân thuộc là Trầu Bà Tim, có lẽ là loại Philodendron quen thuộc và phổ biến bậc nhất. Đặc trưng bởi dáng cây leo mềm mại cùng những chiếc lá hình trái tim màu xanh mượt đơn giản mà duyên dáng. Giống cây này cực kỳ dễ trồng, dễ chăm sóc và dễ nhân giống, là lựa chọn hoàn hảo cho những ai mới bắt đầu hành trình với cây cảnh. Nó cũng có nhiều giống con (cultivar) thú vị như ‘Brasil’ hay ‘Micans’.
6. Philodendron scandens
Khi tìm hiểu, bạn có thể bắt gặp cái tên Philodendron scandens. Cần lưu ý rằng, đây thường được xem là một tên đồng nghĩa (synonym) cũ của loài Philodendron hederaceum mà chúng ta vừa nhắc đến ở trên. Do đó, các đặc điểm nhận dạng của P. scandens cũng chính là dáng cây leo và những chiếc lá hình trái tim màu xanh quen thuộc của Trầu Bà Tim. Hiện nay, tên khoa học Philodendron hederaceum được ưu tiên sử dụng và chấp nhận rộng rãi hơn.
Cách chăm sóc cây Philodendron
Chăm sóc cây Philodendron nhìn chung không quá phức tạp, chủ yếu đòi hỏi sự cân bằng các yếu tố thiết yếu như ánh sáng, nước, đất trồng, độ ẩm và dinh dưỡng. Mặc dù nhiều loại khá dễ tính và thích nghi tốt, điều quan trọng là bạn cần hiểu rõ nhu cầu cơ bản và tinh ý điều chỉnh sao cho phù hợp với từng giống cây cụ thể mà mình đang sở hữu. Hãy cùng Kiểng Lá VN khám phá chi tiết từng yếu tố để khu vườn Philodendron của bạn luôn xanh tốt nhé!
1. Ánh sáng
Hầu hết các cây Philodendron phát triển tốt nhất trong điều kiện ánh sáng gián tiếp, tươi sáng. Bạn có thể hình dung đó là loại ánh sáng được lọc nhẹ qua các tán lá trong khu rừng nhiệt đới quê hương của chúng. Vị trí lý tưởng thường là gần cửa sổ hướng Đông hoặc cách cửa sổ hướng Tây/Nam một khoảng và có rèm che mỏng. Một số giống như Philodendron lá tim (P. hederaceum) có thể chịu được mức ánh sáng yếu hơn.
Việc quan sát cây là cách hiệu quả nhất để đánh giá mức độ ánh sáng. Nếu bạn thấy thân cây vươn dài bất thường, khoảng cách giữa các lá xa nhau và lá nhỏ dần, đó có thể là dấu hiệu cây đang thiếu sáng. Ngược lại, lá bị vàng, xuất hiện các đốm nâu khô hoặc thậm chí cháy sém thường cho thấy cây đang bị ánh nắng trực tiếp chiếu vào quá gay gắt. Hãy điều chỉnh vị trí đặt cây khi nhận thấy những biểu hiện này.
2. Nước
Nguyên tắc quan trọng khi tưới nước cho Philodendron là chờ cho khoảng 2-5cm lớp đất mặt khô hẳn rồi mới tiến hành tưới đẫm. Bạn nên tưới đều cho đến khi thấy nước bắt đầu chảy ra từ các lỗ thoát nước ở đáy chậu. Điều này giúp đảm bảo toàn bộ phần rễ trong chậu đều nhận được độ ẩm cần thiết. Việc chậu trồng phải có lỗ thoát nước tốt là yêu cầu bắt buộc để ngăn ngừa tình trạng úng rễ.
Cây Philodendron sẽ cho bạn biết khi chúng gặp vấn đề về nước. Lá thường rũ xuống, trông mềm và các mép lá có thể hơi khô là dấu hiệu cây cần được tưới thêm nước. Trong khi đó, lá vàng úa (thường là vàng đều cả lá), gốc thân có dấu hiệu mềm nhũn và đất luôn ẩm ướt lại cảnh báo nguy cơ thừa nước nghiêm trọng, dễ dẫn đến thối rễ. Hãy luôn kiểm tra đất trước khi tưới.
3. Đất trồng / Giá thể
Để bộ rễ phát triển khỏe mạnh, Philodendron cần một loại giá thể trồng thật thoáng khí và có khả năng thoát nước cực tốt, đồng thời vẫn giữ được độ ẩm cần thiết giữa các lần tưới. Bạn có thể tìm mua các hỗn hợp đất trộn sẵn dành cho cây kiểng lá hoặc tự pha trộn từ các thành phần như xơ dừa (coco coir), vỏ thông (orchid bark), đá trân châu (perlite), đá pumice và thêm một ít phân hữu cơ (phân trùn quế).
4. Độ ẩm
Là những cư dân của rừng mưa nhiệt đới, Philodendron ưa thích môi trường có độ ẩm từ trung bình đến cao, lý tưởng là khoảng 50-80%. Không khí trong nhà, đặc biệt là khi sử dụng máy lạnh hoặc vào mùa khô, thường không đạt mức này. Để cải thiện, bạn có thể đặt nhiều cây gần nhau, sử dụng máy tạo độ ẩm, hoặc đặt chậu cây lên một khay chứa sỏi và nước (lưu ý đáy chậu không chạm vào nước).
5. Nhiệt độ
Philodendron cảm thấy thoải mái nhất ở nhiệt độ phòng thông thường, trong khoảng từ 18°C đến 29°C. Nhìn chung, chúng khá dễ chịu với biên độ nhiệt trong nhà của chúng ta. Tuy nhiên, điều quan trọng là tránh để cây tiếp xúc với sự thay đổi nhiệt độ đột ngột, ví dụ như luồng gió lạnh trực tiếp từ máy lạnh, cửa sổ mở vào mùa đông, hoặc hơi nóng từ thiết bị sưởi và ánh nắng gắt chiếu qua kính.
6. Phân bón
Việc bổ sung dinh dưỡng sẽ giúp Philodendron của bạn sinh trưởng tốt hơn, lá đẹp hơn, đặc biệt là trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ (thường là mùa xuân và mùa hè). Bạn nên sử dụng phân bón dạng lỏng cân bằng (ví dụ NPK 20-20-20) và pha loãng chỉ bằng 1/2 hoặc 1/4 nồng độ được khuyến nghị trên bao bì. Bón định kỳ khoảng 2-4 tuần một lần trong mùa sinh trưởng. Tuyệt đối không được bón quá liều vì sẽ gây hại, cháy rễ cây. Nên giảm hoặc ngừng bón vào mùa thu và đông.
Hướng dẫn nhân giống cây Philodendron
Nhân giống Philodendron bằng phương pháp giâm cành là cách phổ biến và có tỷ lệ thành công cao nhất, giúp bạn dễ dàng tạo ra những cây con mới từ cây mẹ yêu thích. Kỹ thuật này về cơ bản là sử dụng một đoạn thân khỏe mạnh, có chứa mắt ngủ, và kích thích nó phát triển rễ trong môi trường nước hoặc đất ẩm. Hãy cùng Kiểng Lá VN thực hiện tuần tự các bước để nhân đôi niềm vui xanh này nhé!
Bước 1: Chọn và cắt cành giâm
Đầu tiên, bạn cần chọn một đoạn thân cây khỏe mạnh, không có dấu hiệu của sâu bệnh hay hư hại từ cây Philodendron mẹ. Hãy xác định vị trí ngay phía dưới một mắt ngủ (node) – đây là phần hơi phình lên trên thân nơi lá hoặc rễ khí (aerial root) mọc ra. Sử dụng một chiếc kéo sắc hoặc dao bén đã được khử trùng sạch sẽ để cắt một đoạn cành dài khoảng 10-15 cm, đảm bảo vết cắt dứt khoát và cành giâm chứa ít nhất 1-2 mắt ngủ.
Bước 2: Chuẩn bị cành giâm
Sau khi đã cắt cành, bạn hãy cẩn thận loại bỏ những chiếc lá ở phần gốc của cành giâm, đặc biệt là những lá nằm dưới mắt ngủ thấp nhất. Bước này rất quan trọng để ngăn lá bị úng thối khi tiếp xúc với nước hoặc đất, đồng thời giúp cành tập trung năng lượng cho việc hình thành rễ mới. Nếu muốn, bạn có thể nhúng nhẹ phần gốc vừa cắt vào bột hoặc dung dịch hormone kích rễ (rooting hormone) để thúc đẩy quá trình ra rễ nhanh hơn.
Bước 3: Chọn phương pháp giâm (nước hoặc đất)
Bạn có hai lựa chọn chính để giâm cành Philodendron: trong nước hoặc trong đất. Giâm cành trong nước giúp bạn dễ dàng quan sát sự phát triển của bộ rễ hàng ngày, nhưng rễ hình thành trong nước có thể cần thời gian thích nghi khi chuyển sang môi trường đất. Giâm trực tiếp vào giá thể ẩm (như hỗn hợp xơ dừa, perlite đã làm ẩm) giúp rễ cây quen ngay với đất, tuy nhiên bạn sẽ khó theo dõi tiến trình hơn. Cả hai phương pháp đều cho hiệu quả tốt.
Bước 4: Giâm cành và chăm sóc
Nếu chọn giâm nước, hãy đặt cành vào một chiếc ly hoặc lọ thủy tinh sạch, đổ nước sao cho phần mắt ngủ ở gốc ngập trong nước nhưng các lá còn lại không chạm nước. Nếu giâm đất, hãy cắm phần gốc cành vào giá thể đã chuẩn bị, đảm bảo mắt ngủ được vùi dưới bề mặt giá thể khoảng 1-2cm. Bạn có thể dùng túi nilon trong suốt trùm lên miệng ly hoặc chậu để tạo môi trường có độ ẩm cao, giống như một nhà kính mini.
Hãy đặt cành giâm ở nơi ấm áp, nhận được nhiều ánh sáng gián tiếp, tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp gay gắt. Đối với giâm nước, cần thay nước sạch mỗi 2-3 ngày một lần để ngăn ngừa vi khuẩn. Với giâm đất, hãy giữ cho giá thể luôn ẩm nhẹ, không bị khô hoàn toàn nhưng cũng không sũng nước. Quá trình ra rễ có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, tùy loài và điều kiện, vì vậy sự kiên nhẫn là rất cần thiết!
Bước 5: Chuyển sang chậu mới (nếu giâm nước)
Khi bạn thấy cành giâm trong nước đã hình thành một bộ rễ mới khỏe mạnh, dài khoảng 3-5 cm, đó là thời điểm thích hợp để chuyển cây sang môi trường đất. Hãy chuẩn bị một chiếc chậu nhỏ có lỗ thoát nước tốt và hỗn hợp giá thể thoáng xốp tương tự như đất trồng cây trưởng thành. Đặt cây con vào giữa chậu, nhẹ nhàng vun đất xung quanh bộ rễ và tưới ẩm. Ban đầu, nên giữ cho đất ẩm đều hơn bình thường trong vài tuần đầu để rễ cây thích nghi.
Những vấn đề thường gặp ở cây Philodendron
Dù là một trong những loại cây cảnh khá dễ chăm sóc, Philodendron đôi khi cũng có thể gặp phải một số vấn đề về sức khỏe. Các vấn đề phổ biến nhất thường bao gồm sự tấn công của sâu bệnh hại, các bệnh lý như thối rễ (thường do sai lầm trong chăm sóc), và các biểu hiện sinh lý bất thường do điều kiện môi trường chưa phù hợp. Nhưng bạn đừng quá lo lắng, hầu hết những vấn đề này đều có thể được xử lý nếu phát hiện sớm và can thiệp đúng cách.
1. Sâu bệnh
Một số “vị khách không mời” thường xuất hiện trên Philodendron là rệp sáp (có lớp vỏ trắng như bông), nhện đỏ (gây các chấm li ti màu vàng bạc và mạng tơ mỏng), rệp vảy (những đốm nhỏ hình vảy bám chặt trên thân, lá), hoặc bọ trĩ. Chúng thường ẩn náu ở mặt dưới lá, kẽ lá, hoặc đọt non và hút nhựa cây, làm cây yếu đi, lá biến dạng. Việc kiểm tra cây định kỳ, đặc biệt là các vị trí kín đáo, rất quan trọng.
Khi phát hiện sâu bệnh, việc đầu tiên nên làm là cách ly cây bị bệnh để ngăn chặn sự lây lan sang các cây khỏe mạnh khác. Với số lượng ít, bạn có thể dùng tăm bông thấm cồn y tế lau sạch hoặc dùng vòi nước mạnh xịt rửa. Đối với trường hợp nặng hơn, sử dụng xà phòng diệt côn trùng (insecticidal soap) pha loãng hoặc dầu neem (neem oil) theo hướng dẫn là những giải pháp hữu cơ tương đối an toàn và hiệu quả.
2. Bệnh hại
Trong các bệnh hại, thối rễ là tình trạng đáng lo ngại và phổ biến nhất ở Philodendron, thường xảy ra do tưới quá nhiều nước hoặc giá thể trồng thoát nước quá kém, khiến bộ rễ bị thiếu oxy và bị nấm, vi khuẩn tấn công. Rễ sẽ chuyển sang màu nâu đen, mềm nhũn, có mùi khó chịu, và cây sẽ biểu hiện vàng lá, rũ lá, kém phát triển. Ngoài ra, đốm lá do nấm hoặc vi khuẩn cũng có thể xuất hiện dưới dạng các đốm nâu, đen hoặc vàng có quầng.
“Phòng bệnh hơn chữa bệnh” luôn là phương châm tốt nhất. Để ngăn ngừa thối rễ, bạn cần đảm bảo tưới nước hợp lý (chỉ tưới khi lớp đất mặt đã khô) và quan trọng nhất là sử dụng loại giá thể thật tơi xốp, thoát nước nhanh. Bên cạnh đó, việc giữ cho không gian xung quanh cây thông thoáng, tránh để lá ẩm ướt quá lâu cũng giúp hạn chế đáng kể sự phát triển của các tác nhân gây bệnh đốm lá.
3. Các vấn đề sinh lý
Hiện tượng lá vàng là một dấu hiệu rất chung chung và có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Thủ phạm thường gặp nhất là tưới quá nhiều hoặc quá ít nước. Tuy nhiên, lá vàng cũng có thể do cây thiếu dinh dưỡng, thiếu ánh sáng, bị ánh nắng trực tiếp chiếu quá gắt, sốc nhiệt độ đột ngột, hoặc đơn giản là những lá già ở gốc tự nhiên lão hóa và rụng đi. Cần xem xét tổng thể các yếu tố chăm sóc để chẩn đoán.
Ngoài vàng lá, bạn có thể thấy chóp hoặc mép lá bị khô, chuyển sang màu nâu. Điều này thường liên quan đến độ ẩm không khí quá thấp, hoặc do sự tích tụ muối khoáng từ nước tưới cứng hay việc bón phân quá liều. Một vấn đề khác là cây mọc vươn dài, yếu ớt, khoảng cách giữa các lá xa nhau (hiện tượng “leggy growth”), đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy cây đang bị thiếu ánh sáng và đang cố gắng vươn về phía có nhiều ánh sáng hơn.
CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM