Một cây Bonsai đẹp không chỉ đến từ dáng thế hay tuổi đời. Sức sống của cây, sự khỏe mạnh của bộ rễ, và vẻ đẹp tổng thể đều bắt nguồn từ một yếu tố thường bị xem nhẹ: giá thể. Chọn đúng giá thể chính là bước đầu tiên và quan trọng nhất để đảm bảo cây Bonsai của bạn phát triển bền vững.
Tại Kiểng Lá VN, chúng tôi nhận thấy nhiều người mới chơi thường gặp khó khăn trong việc lựa chọn và phối trộn giá thể. Bài viết này sẽ cung cấp một hướng dẫn toàn diện, từ những khái niệm cơ bản đến các công thức chuyên sâu, giúp bạn tự tin tạo ra môi trường sống hoàn hảo cho tác phẩm Bonsai của mình.
Giá thể trồng Bonsai là gì?
Nhiều người thường gọi giá thể là “đất trồng”, nhưng trong nghệ thuật Bonsai, khái niệm này rộng hơn rất nhiều. Giá thể trồng Bonsai là một hỗn hợp có chủ đích của nhiều loại vật liệu khác nhau, bao gồm cả vô cơ và hữu cơ. Hỗn hợp này được tạo ra để thực hiện những vai trò quan trọng mà đất vườn thông thường không thể đáp ứng.
Vai trò chính của giá thể không chỉ là để neo giữ cây trong chậu. Một giá thể tốt phải đảm bảo bộ rễ được cung cấp đủ oxy để “thở”, đồng thời thoát nước nhanh để tránh tình trạng úng thối. Bên cạnh đó, giá thể cũng cần giữ lại một lượng ẩm vừa đủ để cây sử dụng, tạo nên một môi trường cân bằng cho sự phát triển.
Tiêu chí chọn giá thể phù hợp cho cây Bonsai
Để tạo ra một hỗn hợp giá thể lý tưởng, bạn cần dựa trên những tiêu chí cốt lõi. Việc hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp bạn tùy chỉnh công thức cho phù hợp với từng loại cây và điều kiện khí hậu nơi bạn sống. Một giá thể chất lượng cần đáp ứng đủ các yêu cầu sau.
1. Thoát nước tốt
Đây là yêu cầu quan trọng hàng đầu. Rễ cây Bonsai rất nhạy cảm với tình trạng úng nước. Một giá thể thoát nước kém sẽ khiến rễ bị thiếu oxy, dẫn đến thối rễ và làm cây suy yếu, thậm chí là chết. Nước tưới cần chảy nhanh qua các lỗ thoát ở đáy chậu.
2. Thông thoáng khí
Rễ cây cũng cần oxy để hô hấp và phát triển. Cấu trúc của giá thể phải có nhiều khe hở, tạo điều kiện cho không khí lưu thông tự do. Độ thông thoáng cao giúp bộ rễ khỏe mạnh, từ đó cây có thể hấp thụ dinh dưỡng hiệu quả hơn.
3. Khả năng giữ ẩm
Dù cần thoát nước tốt, giá thể vẫn phải giữ lại một lượng ẩm cần thiết cho cây. Các thành phần có cấu trúc xốp sẽ hấp thụ nước và từ từ cung cấp lại cho rễ. Sự cân bằng giữa thoát nước và giữ ẩm là chìa khóa cho một bộ rễ khỏe mạnh.
4. Độ bền cấu trúc
Các thành phần trong giá thể không nên bị phân hủy hoặc vỡ vụn quá nhanh. Khi cấu trúc giá thể bị phá vỡ, các hạt nhỏ sẽ lấp đầy những khe hở, làm giảm độ thông thoáng và gây nén chặt đất. Một giá thể bền vững giúp bạn không cần phải thay chậu quá thường xuyên.
5. Dinh dưỡng & pH
Giá thể Bonsai thường chứa ít dinh dưỡng. Việc cung cấp dưỡng chất chủ yếu đến từ việc bón phân định kỳ. Tuy nhiên, một lượng nhỏ thành phần hữu cơ có thể giúp cải thiện hệ vi sinh vật đất. Độ pH lý tưởng cho hầu hết cây Bonsai là từ trung tính đến hơi axit (6.5 – 7.5).
Các loại giá thể phổ biến trong trồng Bonsai
Thị trường hiện nay có rất nhiều loại vật liệu để bạn lựa chọn. Việc kết hợp chúng một cách hợp lý sẽ tạo ra hỗn hợp giá thể hoàn hảo. Dưới đây là những thành phần phổ biến và được tin dùng nhất trong cộng đồng Bonsai quốc tế và Việt Nam.
Akadama – Đất nung Nhật Bản
Akadama được xem là “vua” của các loại giá thể Bonsai. Đây là một loại đất sét núi lửa được khai thác và nung ở nhiệt độ cao tại Nhật Bản. Ưu điểm lớn nhất của Akadama là cấu trúc hạt cứng nhưng vẫn giữ được độ rỗng, giúp cân bằng hoàn hảo giữa việc giữ ẩm và thoáng khí.
Một đặc tính tuyệt vời của Akadama là khả năng đổi màu. Khi ẩm, hạt đất có màu sẫm; khi khô, chúng chuyển sang màu sáng hơn. Đặc điểm này giúp người trồng dễ dàng nhận biết thời điểm cần tưới nước. Akadama là lựa chọn hàng đầu cho các dòng cây lá kim và Bonsai giá trị cao.
Pumice – Đá bọt núi lửa
Pumice, hay còn gọi là đá bọt, là một loại đá núi lửa có trọng lượng rất nhẹ và cấu trúc bên trong chứa vô số lỗ rỗng nhỏ li ti. Đặc tính này giúp Pumice giữ lại nước và không khí, đồng thời cải thiện đáng kể độ tơi xốp cho hỗn hợp giá thể.
Sử dụng Pumice trong công thức trộn giúp kích thích rễ tơ phát triển mạnh mẽ. Đây là một thành phần cực kỳ linh hoạt, có thể chiếm tỷ lệ cao trong hỗn hợp mà không lo ngại về việc giữ nước quá mức. Pumice phù hợp với hầu hết các loại cây Bonsai.
Đá núi lửa (Lava Rock)
Đá núi lửa (scoria hay nham thạch) có cấu trúc bề mặt gồ ghề và rất nhiều lỗ khí lớn. Chức năng chính của loại đá này là tạo ra sự ổn định và độ thoáng khí tối đa cho giá thể. Đá núi lửa không giữ nhiều nước nhưng lại rất bền, không bị phân hủy theo thời gian.
Nhiều nghệ nhân thường dùng đá núi lửa để lót một lớp dưới đáy chậu nhằm tăng cường khả năng thoát nước. Khi trộn vào giá thể, chúng tạo ra các túi khí lớn, ngăn chặn hiện tượng đất bị nén chặt sau một thời gian dài sử dụng.
Phân trùn quế, mùn hữu cơ, vỏ trấu, xơ dừa…
Các thành phần hữu cơ đóng vai trò bổ sung một lượng nhỏ dinh dưỡng và tăng khả năng giữ ẩm. Phân trùn quế là một lựa chọn tốt vì giàu vi sinh vật có lợi. Vỏ thông, xơ dừa cũng giúp giá thể giữ nước tốt hơn.
Tuy nhiên, bạn cần hết sức cẩn trọng khi sử dụng thành phần hữu cơ. Tỷ lệ quá cao sẽ làm giảm độ thoáng khí, gây úng nước và tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển. Luôn đảm bảo các vật liệu này đã được xử lý kỹ lưỡng trước khi phối trộn.
Cách phối trộn giá thể trồng Bonsai chuẩn
Không có một công thức duy nhất nào phù hợp cho tất cả các cây. Cách phối trộn sẽ phụ thuộc vào loại cây, giai đoạn phát triển và khí hậu. Dưới đây là một vài công thức cơ bản được Kiểng Lá VN gợi ý để bạn bắt đầu.
Công thức 1: Thoát nước tối đa (Cho cây lá kim, linh sam)
Công thức này ưu tiên sự thông thoáng, phù hợp với các loại cây không chịu được úng nước như Tùng, Thông, Linh sam.
- 2 phần Akadama
- 1 phần Pumice
- 1 phần Đá núi lửa
Công thức 2: Cân bằng (Cho cây lá rộng)
Công thức này giữ ẩm tốt hơn một chút, phù hợp với các loại cây lá rộng như Mai chiếu thủy, Sanh, Si, Gừa.
- 2 phần Akadama
- 1 phần Pumice
- 0.5 phần chất hữu cơ (phân trùn quế đã xử lý)
Công thức 3: Nuôi cây phôi, kích rễ
Khi bạn cần nuôi một cây phôi hoặc kích thích cây ra rễ mới, việc tăng thành phần thoáng khí là rất quan trọng.
- 2 phần Pumice
- 1 phần Đá núi lửa
- 1 phần xơ dừa hoặc vỏ thông vụn
Phân loại giá thể theo từng loại Bonsai phổ biến
Mỗi loại cây có một nhu cầu riêng về môi trường sống. Việc hiểu rõ đặc tính của cây giúp bạn chọn được hỗn hợp giá thể phù hợp nhất.
- Linh sam, Sam núi: Đây là những dòng cây ưa khô, cần giá thể thoát nước cực nhanh. Bạn nên ưu tiên sử dụng hỗn hợp khoáng 100% với tỷ lệ cao Pumice và đá núi lửa.
- Mai chiếu thủy: Cây ưa ẩm nhưng bộ rễ rất nhạy cảm với tình trạng úng. Một công thức cân bằng giữa Akadama và Pumice sẽ là lựa chọn lý tưởng.
- Tùng La Hán, Tùng Cối: Giống như các cây lá kim khác, Tùng cần một môi trường thoáng khí. Công thức thoát nước tối đa với thành phần chính là Akadama sẽ giúp cây phát triển tốt.
- Sanh, Si, Gừa: Những loại cây này có bộ rễ khỏe và sức sống mạnh mẽ. Chúng có thể chịu được tỷ lệ chất hữu cơ cao hơn một chút để giữ ẩm, nhưng vẫn phải đảm bảo giá thể không bị bí.
Nên mua giá thể sẵn hay tự phối trộn?
Đây là câu hỏi mà nhiều người chơi thường phân vân. Cả hai phương án đều có những ưu và nhược điểm riêng. Việc lựa chọn sẽ phụ thuộc vào nhu cầu, thời gian và số lượng cây bạn sở hữu.
Mua giá thể trộn sẵn:
- Ưu điểm: Tiện lợi, nhanh chóng, tiết kiệm thời gian. Công thức thường đã được nghiên cứu và tối ưu sẵn, rất phù hợp cho người mới bắt đầu hoặc những người bận rộn.
- Nhược điểm: Chi phí thường cao hơn. Bạn không thể tùy chỉnh tỷ lệ theo ý muốn cho từng cây cụ thể.
Tự phối trộn tại nhà:
- Ưu điểm: Tiết kiệm chi phí, đặc biệt khi bạn cần trộn số lượng lớn. Bạn có toàn quyền kiểm soát chất lượng và tỷ lệ các thành phần, tạo ra công thức “đo ni đóng giày” cho cây của mình.
- Nhược điểm: Tốn nhiều công sức và thời gian. Đôi khi khó tìm mua các nguyên liệu lẻ với số lượng ít.
Nếu bạn mới bắt đầu, việc sử dụng giá thể trộn sẵn từ các thương hiệu uy tín là một lựa chọn an toàn. Khi đã có thêm kinh nghiệm, bạn có thể bắt đầu tự phối trộn để hiểu sâu hơn về cây của mình.
Mua giá thể Bonsai ở đâu chất lượng – uy tín – giá rẻ?
Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ cung cấp giá thể trồng Bonsai chất lượng, uy tín với mức giá hợp lý, hãy tham khảo sản phẩm đến từ GreenHome dưới đây. Sản phẩm hiện đang được nhiều thành viên và bạn bè của Kiểng Lá VN tin tưởng lựa chọn và sử dụng.
MUA GIÁ THỂ BONSAI - GREENHOME - GIÁ RẺ CHẤT LƯỢNG
Những sai lầm thường gặp khi dùng giá thể Bonsai
Việc sử dụng sai giá thể là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến cây Bonsai không phát triển được. Dưới đây là một số lỗi phổ biến mà Kiểng Lá VN khuyên bạn nên tránh.
- Dùng 100% đất vườn: Đất vườn, đất thịt rất dễ bị nén chặt sau vài lần tưới, làm rễ cây bị ngạt và không thể phát triển.
- Trộn quá nhiều chất hữu cơ: Tham lam bón lót bằng phân chuồng chưa hoai mục hay mùn hữu cơ sẽ khiến giá thể giữ nước quá mức, gây thối rễ và thu hút côn trùng gây hại.
- Không sàng lọc bụi: Các loại giá thể như Akadama hay Pumice thường có bụi mịn. Nếu không sàng lọc kỹ trước khi trộn, lớp bụi này sẽ làm tắc các lỗ thoát nước, phản tác dụng.
- Sử dụng một công thức cho mọi cây: Mỗi cây có một nhu cầu khác nhau. Áp dụng rập khuôn một công thức duy nhất sẽ không mang lại hiệu quả tốt nhất.
Tổng kết
Giá thể chính là nền móng cho sức khỏe và vẻ đẹp của một tác phẩm Bonsai. Đầu tư thời gian để tìm hiểu và tạo ra một hỗn hợp phù hợp không bao giờ là lãng phí. Đừng ngại quan sát, thử nghiệm và điều chỉnh công thức để tìm ra đâu là môi trường sống tốt nhất cho những “người bạn xanh” của mình.
Hy vọng bài viết này đã cung cấp những kiến thức hữu ích, giúp bạn tự tin hơn trên hành trình chinh phục nghệ thuật Bonsai.